Η ελιά στο Βυζάντιο

      Η ελιά στο Βυζάντιο

Η καλλιέργεια της ελιάς και η χρήση του ελαιολάδου δεν έπαψε να είναι μια από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων των Βυζαντινών χρόνων. Την εποχή αυτή, την διοικητική μέριμνα της παραγωγής και της διανομής του ελαιολάδου την είχαν κυρίως τα μεγάλα μοναστήρια, τα οποία και φρόντιζαν και για την προμήθεια των αυτοκρατορικών αυλών της Κωνσταντινούπολης. Κατά συνέπεια, οι σπουδαιότερες πηγές που σχετίζονται με την καλλιέργεια του ελαιόδεντρου και την ελαιοπαραγωγή της εποχής εκείνης φυλάσσονται στα μοναστηριακά αρχεία.
Στο πέρασμα των χρόνων, πολλές περιοχές, όπως η Πελοπόννησος, η Μακεδονία και κυρίως το ΄Άγιον Όρος και η Χαλκιδική, παρέμειναν ελαιοκαλλιεργητικές. Άλλες όμως, όπως η Κρήτη και η Κέρκυρα, αντικατέστησαν την καλλιέργεια της ελιάς με άλλες, συμφερότερες. Ρόλο σ’ αυτό φαίνεται να έπαιξε η εξαγωγική πολιτική της Βενετίας, υποτελείς στη οποία υπήρξαν οι περιοχές αυτές.

Οι μέθοδοι εξαγωγής παρέμειναν μικρής κλίμακας και σχεδόν απαράλλαχτες από την αρχαιότητα. Σε γενικές γραμμές εφαρμοζόταν η μέθοδος της ψυχρής έκθλιψης η οποία όμως δεν απέδιδε μεγάλες ποσότητες λαδιού. Οι ελιές αλέθονταν, στην συνέχεια τοποθετούνταν σε σάκους ή κοφίνια, πάνω στα οποία τοποθετούνταν βάρη, ώστε η πίεση που ασκούσαν βοηθούσε στην έκθλιψη των καρπών.Το πιο οργανωμένο ελαιοτριβείο της εποχής, φαίνεται ότι λειτουργούσε δίπλα σε έναν νερόμυλο, μεταξύ των χωριών Μικρή και Μεγάλη Βόλβη και χάρη στην επιγραφή που βρέθηκε σ’ αυτό, συμπερασματικά χρονολογείται από το 1324.
Η ελιά και το λάδι, συνηθέστερα αποτελούσαν βασικά στοιχεία διατροφής των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων, χωρίς να παραγνωρίζονται όμως οι αξίες τους και από τους υπολοίπους. Λάδι από τις ευγενέστερες ποικιλίες ελαιοκάρπου, όπως το κάλλιστον έλαιον ή δεσποτικόν, καταγράφεται ότι συνόδευε τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο στις εκστρατείες του.
Από μια διάταξη της νομοθεσίας των Βασιλικών, φαίνεται ότι όπως και στην αρχαιότητα, υπήρχε περιορισμός στην ποσότητα των εξαγωγών λαδιού, μέτρο που φρόντιζε για την επάρκειά του, καθώς αποτελούσε βασικό συστατικό της καθημερινής διαβίωσης.

Εκτός από την διατροφή, σημαντικό ρόλο έπαιζε το λάδι της ελιάς στην φαρμακευτική και την αρωματοποιία αλλά και στον φωτισμό, εξεχόντως δε, των ανακτόρων, των ναών και των δημόσιων οικοδομημάτων της Κωνσταντινούπολης.