Οι Ένοχοι – κεφάλαιο 11

ΠΡΟΣΤΡΙΒΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΜΜΑΧΩΝ

-Μεγαλειότατε. Οι ασχήμιες των ανθενωτικών συνεχίζονται στους δρόμους της Πόλης ακόμη και σήμερα, ανέφερε ένας αυλικός στον αυτοκράτορα, την επόμενη μέρα, μετά τη λειτουργία της ένωσης. Χθες, συνέχισε ο αυλικός, έφθασαν στο λιμάνι πέντε μεγάλα και καλά εξοπλισμένα πλοία απ’ τη Χίο κι ένα απ’ την Πελοπόννησο, φορτωμένα με απαραίτητα για την Πόλη εμπορεύματα.
-Να κρατηθούν αμέσως τα πλοία αυτά και να μην επιτραπεί η αναχώρησή τους απ’ το λιμάνι. Θα μας χρειαστούν για την άμυνα της Πόλης, είπε ο αυτοκράτορας και συνέχισε απευθυνόμενος προς τον αυλικό. Να ειοδοποιηθούν αμέσως ο καρδινάλιος Ισίδωρος, ο Χίου και Μυτιλήνης Λεονάρδος, ο βαΐλος Μηνώτος και αντιπρόσωποι των Βενετών εμπόρων, ο μέγας δούκας Νοταράς και όλοι οι άρχοντες, οι εντεταλμένοι με την άμυνα της πόλης, να συγκεντρωθούν για σύσκεψη μαζί μου στο ναό της Αγίας Σοφίας. Επίσης, να παρευρεθούν οι κυβερνήτες των πλοίων και οι πλοίαρχοι Γεβριήλ Τρεβηζάνος και Ζαχαρίας Γριόνης. Οι δυο αυτοί πλοίαρχοι έφθασαν εδώ για να παραλάβουν και να συνοδέψουν τα εμπορικά πλοία της Βενετίας που έρχονται την εποχή αυτή απ’ το Τανάιν της Αζοφικής θάλασσας.
Ο αυλικός υποκλίθηκε κι έφυγε αμέσως απ’ την αίθουσα. Σε λίγο, το μεγάλο προαύλιο των ανακτόρων των Βλαχερνών διασχίζονταν από βιαστικούς αγγελιοφόρους που έτρεχαν προς όλες τις κατευθύνσεις.
Το απόγευμα, πλήθος λαού ήταν συγκεντρωμένο μέσα κι έξω απ’ τη μεγάλη εκκλησία και παρακολουθούσε την ανοιχτή σ’ όλους συνεδρίαση των αρχόντων.
-Σπουδαίο και ζωτικό ρόλο στην κατά καιρούς άμυνα της πόλης μας έπαιξαν τα πλοία, είπε για μια στιγμή ο αυτοκράτορας. Χωρίς την εξασφάλιση της Κωνσταντινούπολης απ’ τη θάλασσα, η σωτηρία της θα είναι δύσκολη. Για μια αποτελεσματική, όμως, από θαλάσσης άμυνα χρειάζονται πλοία. Πλοία πολλά και καλά οπλισμένα. Δυστυχώς, σήμερα η Πόλη δεν είναι όπως ήτο άλλοτε εξασφαλισμένη απ’ τη θάλασσα. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, πλοία. Έχουμε ανάγκη κι απ’ το πιο ασήμαντο πλεούμενο. Νομίζω ότι είναι επιβεβλημένο, είπε επιτακτικά, όλα τα ευρισκόμενα σήμερα στο λιμάνι μας πλοία, να παραμείνουν κοντά μας και να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη άμυνα της Πόλης.
-Σήμερα, όπως έχουν τα πράγματα, είπε παίρνοντας το λόγο ένας απ’ τους άρχοντες της επιτροπής για την άμυνα της πόλης, η Κωνσταντινούπολη κινδυνεύει. Και πρωταρχικός και μοναδικός σκοπός όλων μας είναι η σωτηρία της. Για τη σωτηρία της πόλης πρέπει να ενδιαφερόμαστε όλοι. Για τη σωτηρία της πόλης πρέπει να σκεφτόμαστε όλοι, όσοι σήμερα βρισκόμαστε μέσα στα τείχη της ή κάτω απ’ τη σκέπη της. Αν τα πέντε πλοία των Βενετών, που ήρθαν χθες, δεν μείνουν μαζί μας κι εγκαταλείψουν την Κωνσταντινούπολη, τότε είναι ενδεχόμενιο και τα άλλα βενετικά ή γενουάτικα πλοία, που βρίσκονται εδώ, να θελήσουν να φύγουν, οπότε, χωρίς πλοία θα γίνουμε ευκολότατη λεία των Τούρκων.
-Σκοπός που ήρθαμε στην Κωνσταντινούπολη, είπε παίρνοντας το λόγο ο καρδινάλιος Ισίδωρος, είναι να βοηθήσουμε με κάθε τρόπο την όσο το δυνατόν γρηγορότερη κι αρτιότερη προετοιμασία της άμυνας. Όλοι γνωρίζουμε τη μεγάλη σημασία που έχουν τα πλοία στην αποτελεσματική αντίστασή μας εναντίον των επιδρομέων και όλοι παραδεχόμαστε πόσο μεγάλη ανάγκη πλοίων έχει σήμερα η Κωνσταντινούπολη. Επιβάλλεται λοιπόν να συμφωνήσουμε όλοι μας με τη γνώμη του αυτοκράτορα και, χωρίς εμπόδια και χρονοτριβή, να θέσουμε όλοι μας τα υπάρχοντα εδώ πλοία μας στη διάθεσή του. Σύντομα περιμένουμε κι άλλα πολλά πλοία να σταλούν εδώ απ’ τον άγιο ποντίφικα της Ρώμης, απ’ το μεγάλο ηγεμόνα της Βενετίας κι από άλλους ηγεμόνες της Δύσης. Δεν γνωρίζουμε, όμως, πότε θα φθάσει αυτή η βοήθεια στην Κωνσταντινούπολη, όπως δεν γνωρίζουμε και πότε θα μας επιτεθεί ο Μωάμεθ. Αυτή ακριβώς η αμφιβολία κι η αγωνία μας αναγκάζει να πάρουμε τα μέτρα μας, όσο πιο καλά και γρήγορα μπορούμε και μας υπαγορεύει, επιτακτικά και οπωσδήποτε, να κρατήσουμε και να οργανώσουμε κατάλληλα όλα τα πλοία που βρίσκονται σήμερα κοντά μας…
Με τις σκέψεις αυτές συμφώνησαν όλοι σχεδόν οι παρευρισκόμενοι και η σύσκεψη λύθηκε με την απόφαση, όπως γίνει άλλη σύσκεψη αύριο στα πλοία, για να κανονιστούν οι λεπτομέρειες της παράδοσής τους στον αυτοκράτορα.
Το απόγευμα της επόμενης ανέβαιναν στο καράβι του πλοιάρχου Αλοΰζο Διέδου ο καρδινάλιος Ισίδωρος με τον αρχιεπίσκοπο Χίου Λεονάρδο. Εδώ τους περίμεναν οι απεσταλμένοι του αυτοκράτορα, ο βαΐλος των Βενετών, ο πλοίαρχος Τρεβηζάνος κι άλλοι πλοίαρχοι κι έμποροι των Βενετών. Με την άφιξη του Ισιδώρου άρχισε η σύσκεψη. Πρώτος πήρε το λόγο ο καρδινάλιος και είπε.
-Αν οι πέντε γαλέρες μείνουν εδώ, θα ενισχύσουν αφάνταστα την άμυνα της πόλης απ’ τη θάλασσα και, μαζί με τα άλλα πλοία που διαθέτουμε, θα αυξήσουν τη δύναμή μας, ώστε δε θα έχουμε να φοβηθούμε, μήπως τουρκικά πλοία μας επιτεθούν ξαφνικά και μας προξενήσουν ζημιές στο λιμάνι ή στ’ άλλα σημεία της αμύνης μας απ’ την πλευρά της θάλασσας.
-Αν τα πλοία αυτά παραμείνουν εδώ, είπε ο αρχιεπίσκοπος Λεονάρδος, όχι μόνο θα ενισχυθεί η άμυνα της πόλης απ’ τη θάλασσα και οι Τούρκοι δε θα τολμήσουν ούτε και το παραμικρό απ’ το μέρος αυτό αλλά ταυτόχρονα θα ενισχυθεί αφάνταστα και το ηθικό των μαχητών στα χερσαία τείχη. Η παραμονή των βενετικών πλοίων στην Κωνσταντινούπολη θα έχει, εκτός απ’ τις δυο αυτές επιδράσεις και τρίτη εξίσου σπουδαιότατη. Οι Τούρκοι, βλέποντας ότι τα πλοία της Βενετίας παραμένουν μαζί μας κι ότι είναι έτοιμα κι αυτά να πάρουν, αν χρειαστεί, μέρος στην άμυνα της πόλης, θα σκεφτούν πολύ πριν επιχειρήσουν κάτι. Γιατί πάντοτε θ’ αναλογίζονται ότι, χτυπώντας τα πλοία της Βενετίας, γίνονται αμέσως εχθροί του δόγη, του πάπα και ολόκληρης της Δύσης. Μπορεί, την περίπτωση του καπετάν Ρίτσου να την δικαιολογήσουν σα μια αβλεψία κι ένα ατύχημα. Σαν ένα μεμονωμένο και τυχαίο γεγονός. Πώς, όμως, θα δικαιολογήσουν στη Δύση μια μελετημένη επίθεση εναντίον ενός σεβαστού αριθμού λατινικών πλοίων, αν υποτεθεί ότι αποτολμήσουν και τα επιτεθούν; Επιμένω λοιπόν κι εγώ, όπως τα πλοία αυτά παραμείνουν εδώ και παρακαλώ τους κυβερνήτες και τα πληρώματα να δεχθούν πρόθυμα να βοηθήσουν μ’ όλες τους τις δυνάμεις στη μεγάλη προσπάθεια της διάσωσης της Κωνσταντινούπολης.
Μ’ αυτό το πνεύμα και για πολλή ώρα μιλούσε ο Λεονάρδος. Ύστερ’ απ’ αυτόν, το λόγο πήγε ο βαΐλος της παροικίας των Βενετών της Κωνσταντινούπολης Ιερώνυμος Μηνώτος και υποστήριξε κι αυτός τις απόψεις των δυο αρχιερέων. Τελειώνοντας το λόγο του δήλωσε εμφαντικά.
-Δηλώνω, ότι οι έμποροι συμπατριώτες μου δε θα φορτώσουν τα εμπορεύματά τους στα πλοία. Αφ’ ενός μεν, γιατί δεν θέλουν να φύγουν τα πλοία από εδώ και αφ’ ετέρου, γιατί τα εμπορεύματα αυτά θα είναι απαραίτητα και θα μας χρειαστούν οπωσδήποτε για να καλύψουμε μέρος των αναγκών της αποκλεισμένης Κωνσταντινούπολης.
Αμέσως, πήρε το λόγο ο πλοίαρχος Γαβριήλ Τρεβηζάνος και με επιμονή και νευρικότητα στη φωνή του υποστήριξε τις αντίθετες απόψεις του.
-Στη χθεσινή μας συνάντηση, δε μου δόθηκε η ευκαιρία να αναφέρω τις απόψεις μου, οι οποίες πιστεύω πως είναι απόψεις και των άλλων πλοιάρχων και γι’ αυτό και επικράτησε τελικά η λανθασμένη εντύπωση, ότι λύθηκε το ζήτημα της δέσμευσης όλων των πλοίων. Δεν αμφισβητώ τις άμεσες ανάγκες της Κωνσταντινούπολης κι ούτε παραγνωρίζω τη σημασία και το ρόλο των πλοίων στην άμυνά της. Έχω, όμως, συγκεκριμένες διαταγές να εκτελέσω. Τις διαταγές αυτές τις έλαβα πριν φύγω απ’ τη Βενετία και δεν μπορώ σήμερα να τις παραβλέψω. Οι διαταγές στις οποίες έχω υποχρέωση και καθήκον να υπακούσω είναι αυστηρές και μου λένε καθαρά, ότι δεν πρέπει να μείνω στην Κωνσταντινούπολη περισσότερο από δέκα μέρες απ’ την ημέρα που θα φθάσει εδώ το τελευταίο πλοίο μας απ’ την Τραπεζούντα. Όπως ξέρετε, η χώρα μας έχει εμπορικές σχέσεις με τις μακρινές περιοχές του Τανάιν της Αζοφικής θάλασσας και, μια φορά το χρόνο, ορισμένα πλοία μας επισκέπτονται τη χώρα αυτή για την εξυπηρέτηση των εμπορικών μας συναλλαγών. Σκοπός της άφιξής μας εδώ είναι, να παραλάβουμε τα πλοία αυτά και να τα συνοδέψουμε με ασφάλεια πίσω στην πατρίδα. Τα δυο πλοία, το δικό μου και του καπετάν Γριόνη, επιστρέφοντας απ’ τον Εύξεινο Πόντο, περάσαμε ως εκ θαύματος το φοβερό νεόχτιστο φρούριο των Τούρκων στο Βόσπορο και με δυσκολία φθάσαμε σώοι εδώ. Κι όλος αυτός ο κίνδυνος κι όλη αυτή η ταλαιπωρία γίνεται περισσότερο για σας, τους Βενετούς εμπόρους, τόνισε με δυνατή φωνή ο πλοίαρχος, απευθυνόμενος προς τους παρευρισκόμενους συμπατριώτες του. Και, στραμμένος προς αυτούς, συνέχισε. Ήρθα να παραλάβω τα εμπορεύματά σας. Αλλά, αφού εσείς δεν θέλετε να τα φορτώσω, θα φύγω τη νύχτα αυτή, απόψε. Θα ξεκινήσω το βράδυ αυτό οπωσδήποτε. Θα φύγω χωρίς καμιά αναβολή, ακόμη και δίχως έρμα στα αμπάρια μου. Όποιος θέλει νά ‘ρθει μαζί μου στη Βενετία, ας έρθει.
Το λόγο ξαναπήρε αμέσως ο βαΐλος και είπε.
-Κύριε πλοίαρχε. Έχοντας μπροστά μου τη στιγμή αυτή ολόκληρο το δράμα της δύστυχης αυτής πόλης και διαισθανόμενος σ’ όλο το μέγεθος την αγωνία και το χτυποκάρδι σύμπαντος του χριστιανισμού της Ανατολής, τολμώ να σας ικετέψω για μια ακόμη φορά, πρώτα για την αγάπη του Θεού κι ύστερα για την τιμή της χριστιανοσύνης και την τιμή του ηγεμόνα της Βενετίας, να μείνετε όλοι σας εδώ στην Κωνσταντινούπολη και να ταχθείτε στις διαταγές του αυτοκράτορα. Ας μην διαφεύγει δε απ’ τη σκέψη κανενός κι ιδιαίτερα των Βενετών, ότι προ καιρού υπέγραψα, σαν αντιπρόσωπος του ενδόξου δόγη της Βενετίας, συμφωνία με τον αυτοκράτορα και υποσχέθηκα, ότι εμείς οι Βενετοί θα του παράσχουμε κάθε δυνατή βοήθεια, αν ποτέ δύσκολες συνθήκες το επιβάλουν.
Ο πλοίαρχος αντιτάχθηκε και πάλι στις παρακλήσεις του βαΐλου, ξαναπροβάλλοντας τα προηγούμενα επιχειρήματά του.
Ύστερ’ απ’ την επίμονη αυτή άρνηση των ναυτικών, οι συζητήσεις διακόπηκαν κι οι εικοσιένας αντιπρόσωποι εγκατέλειψαν το πλοίο και συνέχισαν τις συζητήσεις τους στην εκκλησία της Παναγίας Φόρου χωρίς τους πλοιάρχους.
-Αν δεν θέλουμε να σκεφθούμε σε τι δεινή θέση θα βρεθούν οι μαχητές του αυτοκράτορα όταν ο Μωάμεθ επιτεθεί, ας σκεφτούμε τους δικούς μας στρατιώτες. Αυτούς που ήρθαν εδώ μαζί μου και μαζί μ’ άλλους άρχοντες εθελοντικά να πολεμήσουν για την Κωνσταντινούπολη, είπε ο Ισίδωρος.
-Υπάρχει εδώ μια μεγάλη κι αναπτυγμένη εμπορική παροικία Βενετών, συνέχισε ο Μηνώτος, η οποία, λόγω της οικονομικής της δράσης, είναι πολύ υπολογίσιμη για τη Βενετία και δεν πρέπει να εγκαταλειφτεί έτσι απροστάτευτη στις δύσκολες αυτές ώρες, γιατί έτσι το θέλει ένας πλοίαρχος. Είμαι σίγουρος ότι, αν τη στιγμή αυτή βρισκόταν εδώ ο ίδιος ο άρχοντας της Βενετίας, ο γαληνότατος δόγης του Αγίου Μάρκου, θα συμφωνούσε απόλυτα με τις απόψεις τις δικές μας κι όχι του Τρεβηζάνου.
-Προτείνω, είπε κάποιος άλλος άρχοντας, να κρατηθούν εδώ τα πλοία οπωσδήποτε και να καταβάλονται τετρακόσια δουκάτα το μήνα σε κάθε πλήρωμα για τη μισθοδοσία του. Τη διατροφή δε να την αναλάβει η πόλη.
-Κι εγώ προτείνω, πρόσθεσε κάποιος άλλος, να ορισθεί το ποσόν των τριών χιλιάδων δουκάτων σαν πρόστιμο στον πλοίαρχο εκείνο που θα αποπειραθεί να πάρει το πλοίο του και να φύγει. Ο στόλος του αυτοκράτορα φρουρεί το λιμάνι αλλά στην ανάγκη να ξανατοποθετηθεί η μεγάλη αλυσίδα και να φραχτεί το στόμιό του.
-Χωρίς χρονοτριβή να γίνει ψηφοφορία ανάμεσά μας, φώναξε κάποιος άλλος δυνατά και να ενεργήσουμε αμέσως σύμφωνα με τις αποφάσεις που θα πάρουμε.
Δόθηκαν χαρτιά στους εικοσιέναν παρευρισκόμενους κι όλοι ψήφισαν αμέσως. Είκοσι τάχθηκαν υπέρ της άποψης της παραμονής των πλοίων στην Κωνσταντινούπολη κι ένας μόνο ψήφισε εναντίον. Οι αποφάσεις αυτές αμέσως ανακοινώθηκαν στον αυτοκράτορα κι ο Τρεβηζάνος ζήτησε να παρουσιαστεί στον Κωνσταντίνο.
Σε μερικές μέρες, στις 26 Ιανουαρίου 1453, μια ομάδα Λατίνων ναυτικών ανέβαινε τις σκάλες των ανακτόρων των Βλαχερνών.
-Γαληνότατε αυτοκράτορα, είπε ο Τρεβηζάνος ενώ υποκλινόταν με σεβασμό μπροστά στον Κωνσταντίνο. Οι κύριοι πλοίαρχοι κι έδειξε προς το μέρος τους καθώς τους παρουσίαζε στον αυτοκράτορα, ο καπετάν Ζαχαρίας Γριόνης, ο καπετάν Πέτρος Νταβάντσιο, ο καπετάν Ιωάννης Κόκκος κι εγώ, λάβαμε προ καιρού γνώση της απόφασης των είκοσι που πάρθηκε στη συνεδρίαση της Παναγίας Φόρου κι ύστερ’ από δική μας σκέψη, αποφασίσαμε να ζητήσουμε να μας επιτρέψετε να φορτώσουμε στα πλοία μας τα εμπορεύματα και τα πράγματα που ανήκουν στον κάθε πλοίαρχο.
-Την απόφαση των είκοσι πληροφορήθηκα κι εγώ, είπε ο Κωνσταντίνος και βλέπω πόσο σωστά και πόσο απροκατάληπτα και γενναία αντιμετωπίζουν την παρούσα κατάσταση οι Λατίνοι της Κωνσταντινούπολης. Απ’  τη στάση που κρατάτε τις τελευταίες μέρες, βλέπω ότι και σεις συμμερίζεστε στο ακέραιο τους πόθους και τις επιδιώξεις των άλλων εδώ συμπατριωτών σας κι ενώνετε τις προσπάθειές σας μ’ αυτούς για τη σωτηρία της Κωνσταντινούπολης. Θα δεχθώ λοιπόν την πρότασή σας και θα επιτρέψω τη φόρτωση στα πλοία όλων των εμπορευμάτων και των άλλων ειδών των πλοιάρχων που βρίσκονται στο λιμάνι, μόνον όταν, με επίσημο όρκο, αναλάβετε την υποχρέωση να παραμείνετε εδώ και υποσχεθείτε ότι δε θα φύγετε απ’ την Κωνσταντινούπολη, παρά μόνον ύστερ’ από ειδική προς τούτο διαταγή μου.
-Αναλαμβάνουμε την υποχρέωση αυτή, δήλωσαν όλοι μαζί οι ναυτικοί και υποσχόμεθα ότι θα παραμείνουμε εδώ όσο μας χρειάζεται η Κωνσταντινούπολη και όσο μας διατάζει ο αυτοκράτορας. Υποκλινόμενοι δε μπροστά στον Κωνσταντίνο, χαιρέτισαν με σεβασμό κι έφυγαν επιστρέφοντας στα πλοία τους.
Χίλια διακόσια περίπου δέματα ήταν στιβαγμένα στις αποβάθρες του λιμανιού, τα οποία αποτελούνταν από νίτριο, χαλκό, χρυσό, λουλάκι, κερί, μαστίχα, διάφορους σπόρους κι άλλα είδη. Μόλις επέστρεψαν οι καπεταναίοι απ’ τα ανάκτορα στο λιμάνι, δόθηκαν αμέσως διαταγές για το φόρτωμα όλων αυτών των δεμάτων στα πλοία.
‘’Γρήγορα, γρήγορα’’, ακούγονταν η φωνή του καπετάν Νταβάντσιο προς τους ναύτες του, που προσπαθούσαν καταϊδρωμένοι ν’ αρπάζουν ασταμάτητα τα δικά τους δέματα απ’ την προκυμαία και να τα φορτώνουν στο πλοίο τους, όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.
-Φορτώνετε με προσοχή και τάξη, ακουγόταν οι φωνές των καπεταναίων των άλλων πλοίων που ήταν αραγμένα δίπλα στη γαλέρα του Νταβάντσιο. Το καράβι μας, έλεγαν, εννοώντας ο καθένας το δικό του, πρέπει να φορτωθεί με σύστημα και τάξη. Τα δέματα να τοποθετηθούν στα αμπάρια με σιγουριά και σταθερότητα. Τα πολύ βαριά κάτω-κάτω. Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει. Πρέπει το πλοίο να έχει τις δυνατότητες ανά πάσα στιγμή να κινηθεί με ευχέρεια και να μην το δυσκολεύει η κακοφορτωμένη πραμάτειά του σε διάφορους ελιγμούς.
Ενώ ανέβαιναν και τα τελευταία δέματα στα πλοία, φάνηκαν από μακριά δυο μεγάλες γαλέρες να προχωρούν προς το λιμάνι. Οι ναύτες των βενετικών πλοίων, κατάκοποι απ’ τη σκληρή δουλειά του φορτώματος, στάθηκαν, άλλοι στα καταστρώματα κι άλλοι στην προκυμαία και παρακολουθούσαν τα δυο  πλοία που έμπαιναν στο λιμάνι. Αυτά πλησίασαν, έριξαν τις άγκυρές τους και πλεύρισαν στην προβλήτα. Ήταν και τα δυο γενουάτικα. Έρχονταν απ’ τη Χίο κι είχαν κυβερνήτη τους τον ξακουστό καραβοκύρη κι ονομαστό πολεμιστή Γενουάτη Ιωάννη Ιουστινιάνη. Το γνωστό με το όνομα καπετάν Λόγγο. Ο καπετάν Λόγγος ήταν γνωστός στα μέρη του Εύξεινου Πόντου, γιατί παλιότερα είχε κάνει και ηγεμόνας της Θεοδοσίας, της απομακρυσμένης αυτής γενουάτικηγς αποικίας της Κριμαίας.
Ο Ιουστινιάνης, με τους εφτακόσιους καλά οπλισμένους πολεμιστές του, φάνηκε ότι θα ενίσχυε αφάνταστα την άμυνα της Κωνσταντινούπολης. Προς το παρόν, έδωσε οπωσδήποτε με την παρουσία του καινούριο θάρρος στους μαχητές της Πόλης κι εμψύχωσε το φρόνημα του πληθυσμού.
Αλέκος Ν. Αγγελίδης
“ΟΙ Ένοχοι”
Μελβούρνη